Tiranë, 16 Dhjetor 1936.
Dhimitraq,
Me poshtallkën t’ënde të 3 Dhjetorit jam qetësuar, i paskërke marrë letrat e mija të 13-të, 18-të, dhe 22-të Nëntor’ i kaluar, sapo i vura në postë nuk kisha qetësi, sepse të shkruaja mjaft gjërra me rëndësi në to s’do qeshë më në gjindje t’i përsëritnja. (Lasgushi)
U shenua dje 50 vjetori i ndarjes nga Jeta te Kutelit.
“Shejtani engjëllor i letrave shqipe, i madhi Mitrush Kuteli, dje dhe sot, i njejti në thellësinë e tij, në një vështrim mbërthyes mirësie. I paharruar kujtimi, në përvjetorin e 50-të të ndarjes së tij”, nga jeta shkruan Kryeministri Edi Rama.
Ndërsa Arkivi i Shtetit shenoi se Mitrush Kuteli (pseudonimi i Dhimitër Paskos) ishte ekonomist, financier, shkrimtar, përkthyes, gazetar, mbledhës foklori e mbledhës i shpirtit shqiptar shpërndarë në shekuj e vise. U nda nga jeta në moshën 60 vjeçare më 4 maj 1967.
“Dokumentet e AQSh për apo të lidhura me Mitrush Kutelin numërohen me gishta, ndaj nuk ishte e thjeshtë të gjenim diçka për të kujtuar këtë të vdekur të gjallë. Mbetëm tek këto materiale që publikojmë këtu”, shkruan arkivisti Sokol Çunga. Sipas tij, janë dy nga 8 fletë dorëshkrimi, shkruar në letër me stilograf, të cilat përmbajnë një tregim të Kutelit, të përkthyer në gjuhën frënge. Titulli i tregimit në përkthim është “Les Souvenirs des Souvenirs”, në fund mban shënimin: “Mitrush Kuteli, tiré du journal Shqipëria e Ré, X, 376, Constance, 1929”, por askund emrin e përkthyesit.
“Dorëshkrimi ndodhet, bashkë me disa kopje të daktilografuara të të njëjtit tekst, i vendosur në Fondin ‘Musine Kokalari’, Dosja 66 (Fondi nr. 437). Titulli i dosjes nuk na jep ndonjë të dhënë lidhur me përkthyesin/përkthyesen”, shton Çunga. “Meqenëse arkivistët kanë dy të meta të mëdha, nuk janë të gjithëditur dhe nuk flasin pa ditur, publikojmë këto fragmente të dorëshkrimit për të kujtuar të paharruarin Dhimitër Pasko, duke e lënë në dorë të informacionit tsë publikut identifikimin e autorit apo autores së këtij përkthimi. Nëse dikush e njeh përkthyesin, nuk premtojmë ndonjë çmim, vetëm e ftojmë të vijë në AQSh dhe të shohë dorëshkrimin në origjinal. Foto: AQSh. S.Ç.]
LETRA E LASGUSHIT
….Nga shkaku i epuizionit, pothuajse nuk bëj fare kopje letrash, prej atyre me rëndësi, që do të ish e vështirë për mua t’i shkruaj në qoftëse humbisnin. Kam pushuar prej vjetësh, më s’bëj letra, nër të tjerë, dhe me aq dashuri. Nuk mund, ajo kohë tashi kaloj. Ah! Dhe vetëm ti më ke mbajtur, rrënj’ e fellë brënda mun në zemër. Shumë herë mendohem, ç’do bënja! Sikur mos të kisha ty. Dhe shpirti më tmerrohet. Nër çaste dhimbjeje – sepse shumë herë e humbas të ëmblën shpresë – mendohem për ty. Ndjej se duhet të kem pranë. Pranë s’të kam, dhe e mbyt dhembjen në vetvete, dhe marr kurajë vetvetiu, forcohem me pahirë. Atëhere ze të shkruaj, nuk di ç’ngjan dyke shkruar se mbushem me një mallëngjim të ëmbël, me një lehtësi, ndjej një dritë, sikur marr një shpresë. Qëndroj kështu një hof i qetë, i qetësuar prej letrës. Qetësohem prej kontaktit shpirtëror me ty. Pastaj prapë turbullohem. Më tmeron largësia e pa-anë. Mendoj sa larg je. Edhe prapë e humbas peshën çqetësohem, bëhem vrer më duket sikur nuk po mund t’a përmbaj dëshpërimin, t’a mbaj m’i supet e mija, aq të rëndë, një gjë që më dërmon sëfshehta. Më duket se duhet të pëlcas, të vras veten.
Sa herë jam menduar kështu, të vritem, të shpëtoj. Dhe prapë një fuqi më mban. Më dhimbet për nënën. Të kujtoj ty. I kujtoj rrahjet e së ngrohtës dashuri s’ate për mua. Mendoj gjakosjen e zemrës së nënës së adhuruar. Mendoj se kam gjëra të bukura, kaq të bukura për të përfunduar dhe prapë shpëtoj, lehtësohem – t’a dish sa i lumtur ndjehem për një moment. Më duket jeta e kulluar, kam dëshirë për jetë. Dhe ze punoj, të shkruaj… t’a transfiguroj, t’a kaloj nëpër Dritën e momentit, t’a aureloj, t’a qroj nga dhembja materiale, direkte, imediate, t’a çkëpus nga elementariteti dhembjen e kaluar të jetës, dhembjen që më ka grirë dyke më lumturuar për një moment jetën. Dhe shpesh herë shkrimin, poezinë e mbaroj, dhe shumë herë më mbetet në mes, dhe më shumë herë në fillim. Sepse ah! Prapë! papritur! pa dashur! Prapë përnjëheresh dëshpërohem, errem, ngrysem dhe më hapet një zbarztësirë në gji. Kështu tashi gëzohem, tashi pas pak pikëllohem, prapë pas asaj gëzohem dhe prapë shpejt, shumë herë në gjithë atë moment, dëshpërohem përsëri, hidhërohem gjer në vdekje, më ngjitet një vrer në grykë. Në kësisoj tragjedi, tragjedi ose lodër prej të çmënduri (sepse nuk di si t’a quaj tjetërsoj), e zvaros (e tërheq zvarë) të mjerën jetë prej shumë vjetësh… e zvaros jetën, që më duket edhe aq e bukur, çkurajësohem dhe kurajësohem vetvetiu, e marr veten prapë, e ngreh kokën lart. Ndritem. Më duket, ndjej se drita është m’e mirë se errësira, se është gazi m’i mirë se vojtja. Dhe prapë ndritem. Prandaj dhe çdo mbarim poezije është një Dritë, një Lirim prej dhembjes, është mpshtja e mjerimit. Është Këthimi i Shpirtit, Këthimi i math Perihelik, pas përzjerjes vojtëse me lëndën e rëndë në Vetëvete, me Mburimin gazmor të vetëvetes.
Tashi katarti-u çduk në det.
Tashi flamuri-u ngrit përpjet,
Valon lirisht si shpirt i let.
Llazari
(Botim Alb-Paper 2010, “Lasgush-Mitrush, korespondencë)
