Nga Bjorn Runa
Kalaja e Shkodrës, e njohur ndryshe edhe si Kalaja e Rozafës, emër që të frikëson këto ditë se mos një mëngjes vere ndonjë Rozafë do të shfaqet vërtetë tek portat, e me Shqipen e saj sakate do të pretendojë se muret ngrihen mbi tokat e saj, është një nga tri-katër kalatë më të rëndësishme në Shqipëri. Kjo, si për nga arkitektura, historia, apo rëndësia që i ka dhënë vetë qytetit. Megjithatë, tek hyrja të pret roja tipik, veshur me një përzierje rrobash kombëtare që tashmë e përngjasojnë më tepër me një kloun, ku e ke të pamundur të gjesh qoftë edhe një grimë origjinaliteti.
“200 Lekë bileta,” thotë, ndonëse iu desh ta përsëriste mëse tri herë atë frazë , që më në fund të bëhej e kuptueshme dhe kjo, duket se ia hoqi gjithë humorin, pasi fytyra iu vrenjt ngadalë pas çdo përsëritjeje, duke e shndërruar atë mesoburrë edhe më tepër në një kloun të frikshëm.
“Brenda keni gjithqka, muze, suvenire, restorant…” Tallava dhe striptiste, vazhdoj vetë listën me mend, ndërsa roja zgjat biletën. Të paktën kështu do të kish tërhequr shumë më tepër njerëz, e dikush do të kujtohej më në fund ta nxirrte nga harrimi i shkurreve e gjarpërinjve që zvarriten mbi rrënojat e Katedrales së Shën Stefanit, njëherësh edhe Xhami e Mehmet Pushtuesit, sipas një tabele ku gërmat prej vitesh janë shpëlarë nga shirat.
Askush nuk ka njohur kurrë një eksperiencë të përtej-varrit, por pasi kalon muret e ftohta të hyrjes që ende kullojnë, teksa përshkon shkurret, barishtet e çdo zvarranik të mundshëm, nuk është edhe aq e vështirë të krijosh një lloj ideje. Dhe kjo, ndoshta është nga të paktat ngazëllime që ajo rrënojë kohërash të dhuron. Turistët janë të paktë. Dy-tri grupe të huajsh, që enden të heshtur sa nga njëra tabelë shpieguese tek tjetra, përpiqen të lexojnë ato pak rreshta, të cilët shirat nuk i kanë fshirë ende. Pak më tej, një grup studentësh Shqiptarë ngjiten duke klithur mbi gurët shekullorë, vetëm e vetëm për një selfie.
Nuk është shumë e vështirë të gjesh muzeun, nëse nuk llogarit ferrin që duhet përshkuar për të mbërritur aty, ndonëse pasi të kesh hyrë brenda, edhe ateisti më i pandreqshëm të kesh qenë, nis t’i lutesh qiellit të të nxjerrë sa më parë që aty, ose akoma më mirë të të bëjë të harrosh gjithë çfarë pe brenda tij.
Muzeu ngrihet brenda atyre që duhet të kenë qenë sarajet e Bushatllinjve, ose të pakëtn gjysma e tyre, pasi pjesa tjetër i takon Bar-Restorant-Picerisë ngjitur. Janë tri kate të brendshme, por numri është zhgënjyes, pasi brenda nuk gjen gjë më shumë se sa në një paragraf historie të klasës së pestë. Një grup personazhesh historikë të derdhur në ca kallëpe allçish ku kanë nisur të humbasin çdo tipar e formë, qëndrojnë në krah të njëri tjetrit duke sfiduar kohërat. Nga prijësit Ilirë me rripat e tunikave të bardha mbi supe, gjer tek Bushatllinjtë mjekroshë, që nëse nuk do të qe për emrin, fare lehtë mund t’i ngatërrosh me ndonjë luftëtar të ISIS.
Në fund, ajo për të cilën kisha marrë mundimin e ngjitjes së një kodre nën diellin përvëlues të atij mëngjesi, Rozafa e murosur, qëndronte fshehur pas një prej kolonave të gurta të muzeut. Në fakt, është fjala vetëm për një basoreliev të derdhur në allçi. Monument tipik komunist, ku nga gjysma e trupit të lënë jashtë, e ke thuajse të pamundur të shquash qoftë edhe një formë të vetme gruaje. Legjenda e saj është ndoshta një nga dy më të frikshmet, pas asaj të Doruntinës, por ajo qëndron aty më pak emcionuese edhe se një kufomë e balsamosur. Rozafa, Rozafati, apo Roza e çmendur që besoi vërtet se po ta murosnin, muret do të qëndronin, dhe në vend të korruptonte inspektorin e INUK-ut, vajti dhe u fut mes atyre gurëve të harruar.
Tek dera, ai që duhej të ishte ciceroni, por që mezi i mbërtheheshin kopsat e këmishës mbi bark, përpiqet t’i shpiegojë një grupi turistësh se ku është murosur e marrosura dhe e bën këtë me aq siguri, sa habitesh se si ky fakt nuk përmendet në asnjë eciklopedi apo libër historie.
“Tek hyrja,” thotë ai gjithë bindje, duke marrë frymë me vështirësi pas shpiegimit të gjatë. Pas fjalëve të tij bindëse, por edhe nga tmerri se po nuk u largova sa më parë shkurret e zvarranikët do të më përpijnë dhe mua dalë ngadalë, nxitoj nën diellin përvëlues drejt portës hyrëse dhe, pavarësisht paralajmërimeve hyjnore për të mos e kthyer kokën pas, e kam të pamundur t’i rezistoj kureshtjes se ndoshta, mes atyre gurëve do të shfaqen format joshëse të atij gjysmë-trupi femre. Por, veç xhaketës së pluhurosur të rojës varur mbi një gozhdë hekuri të ngulur thellë mes gurëve, legjendës e historive, aty nuk ka gjë tjetër si për të thënë se veçse si varëse rrobash, ato rrënoja nuk i hyjnë kujt tjetër në punë.
