Nuk ka dyshim që në plejadën e udhëtarëve që vizituan territoret shqiptare në fillim të shekullit të XIX, vendin më të rëndësishëm e mban poeti Lord Byron që ishte nga të parët që vizitoi Janinën e Tepelenën, por la pas dhe një monument letrar si poema epike “Shtegtimet e Childe Haroldit”, ku portretizon shqiptarët, dhe prijësin e tyre karizmatik Ali Pasha Tepelenën.
Ashtu si shënon vet në shënimet e tij të udhëtimit , Lord Bajroni kur mbërriti në Shqipëri ishte i informuar veçanërisht nga libri i Eduard Gibonit “Dobësimi dhe rënia e perandorisë romake”, Londër 1807 (1807) për historinë e këtij vëndi dhe për figura të tilla si si Skënderbeu dhe të shkuarën antike të këtyre territoreve. Pasqyrimi dhe portretizimi i shqiptarëve nga Bajroni , që u bë një nga figurat me të famshme të kohës, nxiti interesimin e shumë udhëtarëve të tjerë të mëvonshëm. Gjatë shekullit të XIX kanë qenë të shumtë vizitoret e trojeve shqiptare. Nga shënimet e ndryshme të atyre shumë vizitorëve që erdhën më pas, vihet re se pothuaj të tërë janë informuar për poemën “Childe Harold” ose shënimet e Bajronit të pasqyruara në këtë libër. Duke ndjekur shembullin dhe duke besuar impresionet e Bajronit e vizituan Shqipërinë udhëtarë të tillë si Daglas në 1811, Turner 1812, Dr Henry Holland 1812-13.
Një nga gjërat për të cilat Bajroni kishte folur me admirim të veçantë ishte veshja shqiptare. Ai u mrekullua nga kostumi me fustanellë, të cilin madje e përshkruan shpeshherë dhe në vargjet e tij në poemën e famshme “Childe Harold”. Bajroni kur flet për shqiptarët, një nga elementët që thekson pas karakterit të tyre kolerik, e trimërisë së madhe, ishte veshja e cila i tërheq një vëmendje të veçantë. Në shënimet e tij shprehet: “Arnautët ose Shqiptarët më kanë bërë shumë përshtypje për ngjasimin që kanë me malësorët e Skocisë, në veshjen, pamjen dhe mënyrën e jetesës… Kilti ( fustanella) megjithëse i bardhë ,… të folurit e tyre keltik në tingull si dhe zakonet e tyre të ashpra, gjithcka më çonte larg në Morven.” (Byron, G. Notes to Child Harold, London, 1935, fq. 840)
Poetit romantik i bëri përshtypje të veçantë veshja e shqiptarëve jo vetëm për nga kompozimi i tyre, por edhe për nga shtrenjtësia e materialeve që përdoreshin për të. Në një letër drejtuar nënës së tij ai shkruan: Kam disa petka madhështore shqiptare, e vetmja plaçkë e shtrenjtë në këtë vënd. Kushtojnë 50 guinea secila dhe kanë aq flori të qëndisur sa në Angli mund të kushtojnë 200 guinea. (Afrim Karagjozit “ Miti Shqiptar për Bajronin”:23). Kostumi Origjinal i Lord Bajronit ndodhet në Bowood House në Angli.
Nga Blogu i Dorian Koçit.
