Ata erdhën me mijëra. Të egërsuar nga muaj të tërë luftë me vendasit, pothuaj të vdekur nga uria, dhe sëmundjet ekzotike, Hernan Cortezi dhe ushtria e tij spanjolle marshuan në qytetin e madh të Cholulas, ku prisnin një luftë. Por ky ishte një qytet i shenjtë. Në vend të investimit në armë, banorët kishin ndërtuar tempuj; u tha se ata kishin një piramidë të shenjtë për çdo ditë të vitit. Pas një bujarie të tillë, perënditë e tyre me siguri që do t’i mbronin.
Ky ishte një gabim i rëndë. Teksa ushtria sulmoi rrugët, thesaret fetare u plaçkitën dhe piramidat e çmuara u dogjën. Brenda tri orësh, ata kishin vrarë 3,000 vetë. 12 tetori 1519 ishte një gjakderdhje në një shkallë të paparë, duke lënë të vdekur 10% të popullsisë së qytetit. Përfundimisht spanjollët u vendosën në Cholula (sot pjesë e Meksikës), duke ngritur aq shumë ndërtesa të tyret, saqë qyteti është i njohur tashmë, për faktin që ka një kishë për çdo ditë të vitit. Prekja e fundit – një simbol i pushtimit të krishterë – është Iglesia de Nuestra Señora de los Remediosa, e ndërtuar mbi atë, që ata mendonin se ishte një kodër e madhe.
Por jo çdo gjë është ashtu siç duket. Nën kishëzën e vogël, fshehur nën tufa e barit, pemët dhe dheut, është një piramidë e lashtë me përmasa me të vërtetë gjigande. 450 metra e gjerë dhe 66 metra e gjatë, nga një skaj në tjetrin, Piramida e Madhe e Cholulas është e barabartë me nëntë pishina olimpike.
Për një tempull të panjohur që askush nuk e ka dëgjuar, Cholula mban një koleksion të mahnitshëm të dhënash: është piramida më e madhe në planet, me një bazë katër herë më të madhe se Piramida e Madhe e Gizës, dhe pothuajse dyfishi i vëllimit. Madje, ajo është monumenti më i madh i ndërtuar ndonjëherë kudo mbi tokë, nga çdo qytetërim, deri sot. Për vendasit është e njohur si Tlachihualtepetl (“mali i bërë nga njeriu”). Në sajë të kishës në majë, është edhe ndërtesa më e vjetër vazhdimisht e banuar në kontinent.
Historia thotë se deri kur vendasit filluan ndërtimin e një azili për të çmendur në vitin 1910, askush nuk e dinte se ishte një piramidë. Sigurisht, në kohën kur erdhën Cortezi dhe njerëzit e tij, ajo tashmë ishte një mijë vjecare, dhe e fshehur krejtësisht, për shkak të bimësisë.
Gërmimet e hershme zbuluan një seri zbulimesh të tmerrshme, duke përfshirë edhe kafka të deformuara të fëmijëve.
Nga erdhi? Dhe pse mbeti e fshehur për kaq kohë?
Pavarësisht nga madhësia e saj, shumë pak dihet për historinë e hershme të piramides. Është menduar se ndërtimi filloi në vitin 300 para Krishtit,; nga kush saktësisht, ky mbetet një mister. Sipas legjendës, atë e ka ndërtuar një gjigant. Me shumë gjasa, banorët e qytetit – i njohur si Choluteca – ishin një përzierje kozmopolite. “Duket se ka qenë multietnik, me një numër të madh imigrantësh”, thotë David Carballo, një arkeolog në Universitetin e Bostonit, Massachusetts.
Kushdo që të kenë qenë, ata ndoshta kishin shumë para. Cholula ka një pozicion të volitshëm, në zonat malore meksikane dhe ishte një post i rëndësishëm tregtar për mijëra vjet, duke lidhur mbretëritë Tolteca-Chichimeca në veri me Majat në jug.
Cortezi e quajti atë “qyteti më i bukur jashtë Spanjës”. Në kohën kur arriti ai, ky ishte qyteti i dytë më i madh në perandorinë e Aztekëve, edhe pse kishte shkëmbyer tashmë duar, disa herë.
Dhe këtu ka edhe më shumë surpriza. Në fakt kjo nuk është aspak një piramidë, por më shumë një kukull ruse gjigande, e përbërë nga jo më pak se gjashtë konstruksione, njëri mbi tjetrin. Ajo u ngrit në disa faza, dhe qytetërimet e njëpasnjëshme e përmirësuan mbi atë që ishte ngritur tashmë.
“Ata bënë një përpjekje të vetëdijshme për të ruajtur dhe në disa raste shfaqur episodet e mëparshme të ndërtimit. Kjo është gjë shumë e mirë, dhe tregon përpjekjet e qëllimshme për të lidhur me të kaluarën”, thotë Carballo.
Sipas legjendës, kur dëgjuan që po vinin konkuistadorët, vendasit e mbuluan tempullin e çmuar me dhe. Në fakt, kjo gjë mund të ketë ndodhur rastësisht. Kjo për shkak se, piramida më e madhe në botë është bërë me baltë.
Tullat janë bërë nga përzierja e baltës me materiale të tjera, të tilla si rërë apo kashtë, dhe janë pjekur në diellin e fortë. Për të bërë piramidën, tullat e jashtme janë zbutur me më shumë dhe, për të krijuar një sipërfaqe pikturimi. Në fillimet e tij, tempulli ishte mbuluar me insekte të kuqe, të zeza dhe të verdha.
Në klimat e thata, tullat e baltës janë jashtëzakonisht të qëndrueshme – qëndrojnë me mijëra vite. Në Meksikën e lagësht, krijimi i baltës ishte një platformë pjellore për xhunglën tropikale. “Ajo u braktis diku rreth shekullit 7 ose 8. Choluteca kishte një piramidë-tempull më të ri aty pranë, që spanjollët e shkatërruan”, thotë Carballo. Piramida gjithashtu kishte topografinë në favor të saj; ajo mbështetet në një platformë të natyrshme në një zonë e cila është pothuajse tërësisht malore.
Sot qyteti ka bonifikuar piramidën, e cila mund të eksplorohet përmes më shumë se pesë milje tunele, të ndërtuara në fillim të shekullit të 20-të. Gati 500 vjet pas pushtimit kolonial, qyteti duhet të luftojë me një pushtim të ri: turistët. /www.bota.al (Burimi: BBC)
