Faik Konica, një prej mendjeve më brilante të historisë së Shqipërisë, “këshillon” nëpërmjet këtij artikulli të vitit 1901, plot mprehtësi dhe ironi therëse, një “botues” të ardhshëm të një gazetë në gjuhën shqipe. “Në folsh butë për Turqinë, je i paguar prej Sulltanit; në shkrofsh rreptë kundrë Turqisë, kërkon të të japë Sulltani të holla që t’a pushosh gazetën. Në folsh mirë për Shqipëtarët të krishterë, hidhërohen Shqipëtarët muhamedanë; në folsh mirë për muhamedanët, hidhërohen të krishterët; në folsh mirë për të krishterët e për muhamedanët qi janë Shqipëtarë të mirë, e liksh për të ligët, ahere do hidhërohen të gjithë”, shkruan mes të tjerash Konica i madh …
I dashur mik,
Në e bëfsh gazetën me fleta të mbëdha, Shqipëtarët do të thonë se s’mpshihet dot lehtë; në e bëfsh me fleta të vogëla, do të thonë se s’është gazetë, po libër.
Në e shtypësh me fleta të holla, do të thonë se s’këndohen edhe prishin sytë; në e shtypësh me letra të trasha, do të thonë se je “hamall” e kërkon të mbushësh vënt.
Në shkrofsh toskërisht, do të thonë se s’është gazetë për të gjithë Shqipëtarët; në shkrofsh gegnisht, prap’ ashtu; në shkrofsh një gjuhë të përzjerë me të dyja, do të thonë se s’di shqip; në shkrofsh gjysmën gegnisht, gjysmën toskërisht, do të thonë se është “çervish”.
Në mos shkrofsh për politikë, do të thonë se s’është koha të punojmë për letrëturë kur vëndi ndodhet në rrezik; në shkrofsh për politikë, do të thonë se prish punë duke egërsuar qeverinë.
Në folsh butë për Turqinë, je i paguar prej Sulltanit; në shkrofsh rreptë kundrë Turqisë, kërkon të të japë Sulltani të holla që t’a pushosh gazetën.
Në mos gjefsh të holla që t’a mbash gazetën, do të thonë se s’je i zoti, me qënë që aqë njerëz duan zgjimin e kombit shqipëtar; në gjefsh të holla, je intrigan a i shitur.
Në folsh për plot çlirimin e Shqipërisë, do të thonë je djalë e kërkon gjëra qi duheshin gatitur një qint vjet më parë; në folsh për nevojën të përpiqemi t’a shpëtojmë gjuhën edhe kombësinë t’onë duke vënë vëndin nënë hie të një Fuqisë së madhe, s’qënke Shqipëtar i vërtetë.
Në folsh mirë për Shqipëtarët të krishterë, hidhërohen Shqipëtarët muhamedanë; në folsh mirë për muhamedanët, hidhërohen të krishterët; në folsh mirë për të krishterët e për muhamedanët qi janë Shqipëtarë të mirë, e liksh për të ligët, ahere do hidhërohen të gjithë. Aqë për sot, se kam frikë mos të zërë gjumi.
Faik Konica e ka shkruajtur këtë koment të shkurtër brilant, në rubrikën “Mendime të Vogëla”, në gazetën e tij “Albania”. Data e botimit është 15 shtator 1901. /bota.al
