Nga Fatmira NIKOLLI
Në tekstin origjinal Equusi është një farë adhurimi i kalit. Ndihet një perëndi e afërt në jetën e një adoleshenti. Është jeta e instinktit, forcës, shpejtësisë, një lloj poezie e natyrës, të cilën ai e ndjen gjatë kalërimit të fshehtë natën. Është koshient se shumica nuk e kupton, ndaj e mban sekret, sepse është inteligjent dhe kupton se familja e tij, se shoqëria në përgjithësi është jotolerante ndaj së ndryshmes, se shoqëria është e mbushur me hipokritë që mbajnë shpirtin e joqytetarisë, e joqytetaria është kufi për lirinë e zgjedhjes”. Regjisori i njohur boshnjak Dino Mustafiç, fitues i disa çmimeve, ka ndërtuar mbi Equssin e Shaffer, një Equus të tijin- e ka rikrijuar atë, duke i folur shoqërisë së sotme, në vend të asaj të 1970-ës.
Kur e pyes se kush është Equusi i tij, ai rrëfen se “ne, shoqëria moderne na formon të jemi ashtu si ajo na do, siç na do familja, shkolla, institucionet e sistemit, e ne bëhemi njerëz të një dimensioni, më së shumti të përulur. Të amputuar nga emocionet e të izoluar, mendimet i kemi të kontrolluara. Prandaj Equusi ynë në shfaqje, është metaforë e dëshirës për liri, dëshirës për perfeksion, idealit të bukurisë, të ndjesisë, të erosit të jetës, të cilën duhet ta gjejmë te vetvetja dhe në natyrën që na rrethon”.
-Pse e vrasim lirinë? Ne e vrasim lirinë që kemi, lirinë për të qenë ndryshe, siç e vret Shaferi në fund?
Se kemi frikë të madhe, nga sistemi, nga vetja, kemi frikë ta pranojmë veten si jemi. Gjithmonë duam të plotësojmë pritshmëritë e të tjerëve, në vend që të dëgjojmë zemrën tonë.
-(Psikiatri e mbyll monologun e tij të fundit duke treguar se Alani do shërohet, por tek ai diçka ka ndryshuar përgjithmonë) Ka një luftë mes Apolonit e Dionisit, mes arsyes e kaosit; në njërën anë është psikiatri e në tjetrën Alani. Në shfaqje, rolet e dy ‘perëndive’ ndërrohen.
Duke e shëruar pacientin, vetë doktori bëhet pacient për shoqërinë, e keni vënë re mirë. Është një luftë mes Apollonit e Dionisit, siç ka thënë edhe Niçja, civilizimi e ka vrarë Dionisin dhe e ka afirmuar Apolonin. Rregulli, mundimi, shkenca dëshiron që të shpjegojë çdo lëvizje tonën. Alan nuk është në ato kllapa, ai është një djalë i veçantë, me një vibrim tjetër që për shoqërinë është sëmundje e deformim psikologjik. Por në fakt është hapësira e lirisë së tij intime dhe të asaj çfarë do ai që jep këtë ide.
-A ndodh ndryshimi i madh i Alan, kur në vend të imazhit të Krishtit dhe shikimit të tij, vihet imazhi i kalit me vështrimin e tij? Ata sy që gozhdohen mbi të, a është ky çasti kur ai ndërron adhurimin?
Ai bën një analogji, por duke u nisur nga sytë. Ai te sytë e ka parë dhimbjen, mundimin, që është i gatshëm ta marrë në vete, si akt i sakrificës. Ndaj Alani bëhet pjesë e një rituali. Është specie e natyrës, që mundohet të mbijetojë në beton, por kjo nuk është e mundur.
-Pse e vini vetëm në një skenë shfaqjen, vetëm në stallë?
Se aty është tempulli i Alanit, është një vend i shenjtë, për atë është kisha e tij, është tempulli i tij grek.
-Pse keni kërkuar që aktorët të shpërfaqin, përtej rolit, edhe anën tjetër të tij sipas realitetit shqiptar?
Më është dukur interesante se çfarë do bënin të gjithë, çfarë do thoshin për veten. Aktorët e kanë shkruar nga logjika e karakterit të vet, duke vënë përvojën e tyre, dhe marrëdhënien me shoqërinë ku jetojnë. Ka analogji me shoqërinë shqiptare, por ajo mund të jetë kudo, se çdo gjë që thonë karakteret është fenomen i shoqërisë bashkëkohore, me problemet, dyfytyrësinë, korrupsionin politik, ndjesinë e skllavërisë, me konservatorizmin; nuk është vetëm në Shqipëri, por edhe në Ballkan e Europë. Kjo shfaqje, akuzon çdo lloj ideologjie e fanatizmi, mund të jetë i besimit, politik, e në Ballkan për fat të keq është edhe etnik.
-Guxoni dhe sillni për herë të parë në teatrin tonë, një aktor nudo. A është kjo zhveshje liri?
Kjo shfaqje nuk mund të bëhej pa aktorë të guximshëm. Nuk mund të flasim për lirinë dhe të mos kemi lirinë të tregojmë çdo gjë në skenë. E dyta, mua më vjen keq, që është kjo shfaqja e parë që ndodh, sepse trupi është instrument i aktorit. Aktori kur është nudo në skenë është kostum, trupi i tij është kostum, nuk është aktori që është nudo, është Alan që kalëron i zhveshur një kalë.
Askush në skenë nuk është nudo për sensacion, as për pornografi, sepse trupi njerëzor është akt estetik. Ndoshta këtë pyetje është mirë t’ia bëni edhe Mikelanxhelos.
-Si ka qenë përvoja juaj me Teatrin Kombëtar dhe aktorët shqiptarë?
Kam bashkëpunuar me aktorë shqiptarë, në Shqipëri e në Kosovë. Kam bashkëpunuar me Ema Andrean në Beograd, e cila për mua është një ndër aktoret më të mira me të cilën kam punuar ndonjëherë. Shpresoj që aktorët që janë në këtë shfaqje e që kanë qenë frymëzim i madh për mua, do e kthejnë mentalitetin e teatrit shqiptar. Të kesh një aktor si Igli Zarka është privilegj për një shoqëri. Këto talente duhet t’i ruajmë, t’u japim shanse, të gjithë këtij brezi të ri që të ndihen si artistë me dinjitet, sepse në duart e tyre është fati, dhe nëse Shqipëria do të jetë pjesë e Europës, ajo duhet të integrohet me kulturë. Ajo që shqiptarët kanë për të ofruar, është trashëgimia kulturore-historike e shumë njerëz të talentuar që s’kanë mundësi mjaftueshëm të tregohen në vendin e tyre.
-Ju keni bërë audicione, por si i pikasët aktorët, çfarë ju bëri ju të merrni këta?
Audicioni është normal kur vjen një regjisor i huaj, ai ka qenë i hapur për të gjithë. Kam përzgjedhur më të mirët, dhe shfaqja e ka treguar këtë. Jam mirënjohës- aktorët më kanë dhënë gjithçka, trupin, shpirtin e mendjen e tyre. Kurrë nuk mund t’u japë një regjisor aktorëve aq dashuri sa mund t’i kthejnë ata atij. Teatri është një akt kolektiv, aktorët janë artistë, jo thjesht interpretues, e çdo rol në skenë është krijim i përbashkët.
-Si e zgjodhët Iglin- Alan Strangun tuaj?
Me provën e parë. E kam zgjedhur me shikim të parë. Ai ka qenë Alani më i mirë në botë në atë moment, dhe ai moment zgjat derisa zgjat shfaqja.
