Nga: Luan RAMA
Më 1971, Shenjtëria e tij Gjon XXII më zgjodhi si laureate për Paqen. Në vijim, Gjon Pali VI kërkoi që të angazhohesha akoma më shumë në konferencat ndërkombëtare për të folur për vlerat kristiane, për familjen, kundër abortit, etj., duke më caktuar dhe si ambasadore speciale e Vatikanit. Por këto më mbanin larg motrave të mia në Kalkuta. Unë doja të isha me ato. Një ditë, në Francë, do zhvillohej një debat i rëndësishëm në TV dhe krahas kardinalit, do të isha edhe unë në këtë debat. Por, unë u përgjigja se s’mundesha. Dhe vërtet isha e sëmurë, e lodhur. Por ata bënë ç’ishte e mundur që unë të shkoja. Kardinali më kërkoi me këmbëngulje. Dhe unë shkova, por pas kësaj kur e takova atë në Romë, unë i kërkova Shenjtërisë së tij që të më jepte leje që të refuzoja çdo kërkesë të kardinalëve e peshkopëve për të dhënë intervista, pasi shpirti im ishte atje në Kalkuta. “Ati im, – i thashë – më jep urdhër që të mos merrem me këto, sepse më duhet të kujdesem për njerëzit pranë motrave të mia”. Por, ai buzëqeshi dhe tha se do ta mendoj, por nuk më tha se ishte dakord me mua.
– Nënë, ti gjithnjë ke qenë përballë vdekjes dhe asnjëherë nuk i ke ulur sytë ballë saj, sepse ti vështroje me sytë e Atit tënd. E megjithatë, një ditë, atje në Kalkutën tënde të dashur, ti i ule sytë dhe nuk guxove ta shohësh kryqin. Përse vallë? Ç’kishte ndodhur me ty?
– Ah, kjo ndodhi atëherë kur Shenjtërinë e tij do e takoja përsëri në Sinodin e Shenjtë në Romë, në vitin 1980. Në tribunë, para Shenjtërisë, ndër të tjera fola edhe unë. Mbaj mend që thashë: “Asnjëherë nuk kam pasur turp ta shoh kryqin e Krishtit, deri atë ditë kur një grua e re erdhi drejt meje me fëmijën e saj në krahë. Ajo kishte kërkuar qumësht për fëmijën në dy-tri manastire, ku ia kishin mbyllur portën. “Dembele, shko të punosh!”, – i kishin thënë. Pastaj ajo erdhi tek unë dhe na la fëmijën. Foshnja vdiq në duart e mia. Atë ditë kisha turp ta shikoja kryqin…”. Këto fjalë ishin të forta vërtet, aty në mes të Selisë së Shenjtë, por unë i thashë ashtu siç i ndjeja. Dëshira e Shenjtërisë ishte të hapja dhe misione në Amerikën Latine dhe ashtu u bë: pesë misione u hapën në Venezuela, katër në Brazil, dy në Bolivi, një në Guatemala, një tjetër në Uruguai… Pastaj të tjera hapëm dhe në Afrikë si në Tanzani, Kenia, Etiopi, Ruanda. Pesë motra të mia i dërgova dhe në Jemen, atje ku nuk kishte asnjë gjurmë të Kristianizmit, pasi i kishin zhdukur ato, dhe kjo ishte një detyrë e vështirë. Aty ndihmonim leprozët. Meqë motrat i donin të gjithë për devotshmërinë e tyre, guvernatori mysliman kërkoi që ne të ngrinim një kishë katolike, por unë nuk e ndërmora atë hap. Atëherë, guvernatori i shkroi Shenjtërisë, Atit tonë të shtrenjtë: “Prania e motrave të Nënë Terezës ka sjellë këtu një dritë të re në popullin tonë”!. Isha e lumtur që mundi ynë vlerësohej nga njerëzit e thjeshtë.
Në maj të vitit 1968 kisha marrë një letër nga Shenjtëria që të hapja një mision në Romë. U habita vërtet, pasi mendova se ç’do të bënin motrat e mia në Romë dhe në Vatikan. I ktheva përgjigje dhe i thashë se s’kishim ç’të bënim atje, pasi ne shkojmë aty ku ka të mjerë. Por, Shenjtëria më dërgoi dy bileta avioni që të shkoja të shikoja njëherë me sytë e mia. Dhe unë shkova, kontrollova në periferitë e Vatikanit, në Romë. Dhe aty pashë të mjerë. Ishte gushti i atij viti. Para se të largohesha, u takova me Atin tonë të Shenjtë Pali VI: “At i Shenjtë, – i thashë, – konstatova se Zoti na ka lënë punë për të shërbyer kudo”. Disa javë më vonë u ktheva të hap misionin. Ishte i pari mision i yni në Perëndim. Pastaj më ftuan t’i hap në Australi. Shkova në Melburn me pesë motra dhe e hapa. Po kështu shkova dhe në Londër. Pasi fola në ‘BBC’, ndihmat erdhën nga të katërta anët. Më 1971 misioni ynë u hap në një lagje të Bronksit, më pas në Arkansas, Kaliforni, Miçingan, Florida, Misuri, Nju Xhersi, Ilinois, Pensilvani, etj. Në qershor të vitit 1985, presidenti Reagan më akordonte medaljen më të lartë të “Shtëpisë së Bardhë”, “Medaljen e Lirisë”, por medalja më e bukur ishin sytë e lumtur të atyre që shpëtonim nga vdekja. Disa muaj më vonë hapëm dhe qendra për kurimin e njerëzve me Sida, fillimisht në Nju Jork, të cilat i quajtëm “Dhurata e Paqes”. Misionet tashmë ishin të panumërta: 32 në SHBA, 5 në Kanada, 6 në Itali dhe po aq në Gjermani e në Angli, 3 në Francë, në Portugali dhe në Belgjikë… Të tjera në Izrael, Australi e deri në Kore të Jugut. Shumë universitete me emër më bënë “Honoris Causa” si Cambridge, Harward, Uashington, Louvain, etj. Por, të gjitha këto ne ia kushtonim Zotit. Në Perëndim mua më shqetësonte egoizmi i shoqërisë së konsumit, individualizmi dhe unë e përsëritja ngado: “Uria nuk është vetëm uri për bukë. Ajo është dhe uri për dashuri. Në vendet e pasura kam pikasur një uri të tmerrshme për dashuri. Ngado kam ndjerë dramën e vetmisë së njerëzve, ndjesinë që të tjerët nuk i duan, të indiferencës së përgjithshme. Kjo është një sëmundje e tmerrshme, më e madhe se tuberkulozi, leproza…”. Më dhembte shumë drama e shpërbërjes së familjes dhe prandaj thosha se “Dashuria lind e jetohet në vatrën familjare. Mungesa e dashurisë në familje krijon vuajtje dhe fatkeqësi në botën e sotme…”.
– Ti Nënë nuk i doje podiumet, titujt, dekoratat. Ti vazhdoje gjithnjë të punoje kokulur për të varfrit dhe të mjerët e botës. E megjithatë, kur u shpalle “Nobel i Paqes”, ti shkove në Oslo…
– Po, shkova… në emër të të gjithë atyre të varfërve, të sëmurëve me Sida, të leprozëve dhe të pastrehëve të botës. Takimi në Oslo ishte një nga ditët e shënuara në jetën time, pasi ishte një ngjarje e veçantë, jo thjesht për çmimin “Nobel i Paqes” që më jepej, por sepse sytë e botës ishin drejtuar në Oslo dhe unë doja të dëgjohej fortë zëri i Atit tonë të Shenjtë, zëri i dashurisë për njeriun. Sigurisht, nuk i kisha qejf këto ceremoni, ashtu siç nga ana tjetër doja të qëndroja larg kamerave, aparateve fotografike, gazetarëve. Përkushtimi im ishte thjesht t’u shërbeja më të varfërve, të sëmurëve, jetimëve, njerëzve të pambrojtur. Por, kamerave nuk mund t’u shpëtoja atë ditë. Në fjalën time, gjatë marrjes së këtij çmimi “Nobel të Paqes”, ndër të tjera unë thashë: “Si mund ta duash Zotin që s’mund ta shohësh nëse nuk do fqinjin me të cilin jeton? Është e rëndësishme ta kuptojmë se, që dashuria të jetë e vërtetë, ajo duhet të na dhembë. Edhe Jezusit i dhembi të na donte. Dhe që të sigurohej që ne do ta kujtojmë gjithnjë dashurinë e tij të madhe, ai e bëri veten bukë të jetës sonë, të na mëkojë urinë dhe dashurinë e tij, uri për Zotin, sepse ne jemi krijuar për atë dashuri. Kurrë s’mund të harroj vizitën time në atë shtëpi të prehjes, ku jetonin gjithë ata prindër të futur në një institucion të harruar. Kur shkova dhe i pashë që i kishin të gjitha, plot, dhe vura re se i mbanin sytë nga dera dhe nuk pashë asnjë të buzëqeshë, u ktheva nga motra pranë dhe e pyeta: Përse vallë këta njerëz që kanë gjithçka i mbajnë sytë nga dera? Përse nuk buzëqeshin? Unë jam mësuar të shoh buzëqeshje në njerëzit e varfër, madje edhe në fytyrën e atij që vdes. Ajo më tha: Kështu është çdo ditë. Ata presin duke shpresuar që djali apo vajza të vijë t’i shohë. Vuajnë se janë të harruar”… Nuk do ta harroj atë ditë kur nga Amerika erdhën katërmbëdhjetë profesorë të universiteteve të ndryshme, atje në shtëpinë ku njerëzit e varfër vdisnin në paqe. Ne folëm gjatë për dashurinë. Njëri nga ata më tha: “Nënë, të lutem, na thuaj diçka që ta kujtojmë gjithnjë”! Dhe unë u thashë: “Buzëqeshini njëri-tjetrit, kushtojini kohë njëri-tjetrit, familjes. Buzëqeshni”… Një tjetër më pyeti: “A jeni e martuar?… Po, i thashë, dhe ndonjëherë e kam të vështirë t’i buzëqesh Jezusë, pasi ai është shumë kërkues ndaj meje”… Po ato ditë, nga Oslo, në 10 dhjetor, unë u dërgova një letër te afërmve të mi shqiptarë, ku u shkruaja në shqip: “Unë gjithmonë e kam në zemër popullin tem shqiptar. Shumë luti Zotin që Paqja e Tij të vijn në zemrat tona, në gjitha familjet tona, në gjithë botën. Lutem shumë për fukarat e mij – dhe për mua dhe motrat e mija. Unë lutem për juve. M. Teresa Bojaxhiu”.
Por bota vazhdonte të ishte e ngërthyer nga luftërat. Më kujtohet viti 1982, kur bëhej lufta në Liban. Bejruti ishte rrethuar. Bombat shpërthenin ngado. Mësova nga shtypi se 37 fëmijë ishin bllokuar në një spital ushtarak dhe ata duheshin shpëtuar. Dikush duhej të ndërhynte në vijën e frontit mes guerilasve palestinezë dhe ushtrisë izraelite. Atëherë u nisa. Nuk kishte kohë për të pritur. Ata mund të vriteshin të gjithë nga një çast në tjetrin. Po kështu mund të vritesha dhe unë. Nuk kisha frikë nga bombat. U kërkova të dyja palëve një armëpushim të përkohshëm sa të tërhiqja fëmijët. Dhe ata e pranuan këtë akt humanitar. Shkova e shoqëruar nga Kryqi i Kuq Botëror dhe ata fëmijë u shpëtuan. Ishte dëshira e Atit të Shenjtë.
– Ti Nënë rrahe udhët e gjithë botës e megjithatë, kur pas shumë vitesh kërkove të vije në Shqipëri, regjimi totalitar i kishte mbyllur kufijtë dhe aq më tepër për një misionare si ty, edhe pse bota e qytetëruar të kishte shpallur nobeliste!
– Edhe pse larg, Shqipëria ishte gjithnjë në zemrën time. Por ishte si një plagë, pasi aty ishte nëna ime Drane dhe motra ime Age, që ishin të përmalluara dhe që unë nuk i pashë kurrë. Që në vitin 1932, nëna dhe motra u vendosën në Tiranë. Vëllai im Llazari, pas studimeve në Akademinë Ushtarake në Grac të Austrisë, shërbeu si oficer artilerie i ushtrisë së mbretit Zog. Pastaj shkoi në Itali, fillimisht në Palermo dhe mbeti atje pas lufte, ku u martua me një italiane dhe pati një fëmijë, një vajzë që e quajti Age, po ashtu. Motra Age punoi si përkthyese dhe spikere në “Radio Tirana”. Në vitin 1959 më mori malli për të parë nënën time dhe motrën në Tiranë, pasi Llazarin e takova në Romë. Shkova në ambasadën shqiptare në Romë për të kërkuar një vizë, por nuk pata përgjigje. Nuk e kuptoja pse. Më vonë e përsërita kërkesën time, pasi nënë Drande ishte sëmurë dhe doja që të kurohej në Itali. Shumë personalitete ndërhynë që t’u jepnin një vizë nënës dhe motrës, por gjithçka ishte e pamundur. Ç’kishin bërë ato? Ç’kisha bërë unë, veçse i jepja dashuri dhe ndihmoja çdo të mjerë të botës?… Kur dola nga ambasada, pëshpërita me vete: “O Zot! Unë e kuptoj dhe e pranoj këtë vuajtje për veten time, por e kam shumë të vështirë ta pranoj dhe ta kuptoj për nënën, loken time, e cila në pleqërinë e vonshme nuk do gjë tjetër veç të na shohë edhe njëherë!”…
Shpesh në ëndërr më delnin fytyrat e nënës dhe motrës sime dhe lutesha për ato. Jacqueline Kennedy bisedoi me gjeneralin De Gaulle që të ndërhynin pranë Shqipërisë. Ministri Jashtëm francez i bëri një kërkesë diplomatike qeverisë shqiptare, por pa rezultat. Madje, edhe Indira Gandhi ndërhyri. Por ishte e pamundur. Më 13 korrik të vitit 1972, mora një telegram nga Llazari, ku më shkruante: “Lutu për nënën që vdiq më 12 korrik”. Motra ime e shtrenjtë, Age, vdiq dy vjet më vonë. Zemra më çahej se nuk i kisha parë që ditën që më përcollën në Zagreb, kur unë nisesha në misionin tim në atë botë të largët. Ne ishim bashkë kështu për së gjalli dhe në vdekje.
Në vitin 1978 shkova në Ballkan, së pari në Zagreb, për t’u përkulur dhe lutur në varrin e atit tim të paharruar, Franjo Jambrenkoviç. Një vit më vonë shkova në Shkup dhe vizitova qytetin tim të adoleshencës, rinisë. Sa shumë kujtime, por mjerisht shtëpia ime ishte shembur dhe në vend të saj japonezët kishin ndërtuar një supermarket. Edhe kisha e “Zemrës së Shenjtë” ishte prishur dhe ndërtuar po aty një e re në beton. Shëtita në rrugët, buzë lumit dhe kujtimet më pushtuan. Isha kthyer.
Shumë ngjarje ndodhën në Europë e në Ballkan në vitet 1980. Muri i Berlinit u shemb dhe ngado njerëzit kërkonin lirinë. Kërkonin Zotin që ua kishin mohuar. Më 5 shtator pata krizën e parë në zemër. Isha e lodhur dhe nuk ndjehesha mirë. Më shtruan në një klinikë të Kalkutës, por mendja ime ishte të hapja misione të reja në Europën Lindore dhe në Ballkan. Kështu u hapën misionet në Rumani, Çekosllovaki, në Jugosllavi. Me një “pace-maker” në zemër, unë më në fund u nisa drejt Shqipërisë. Duhej të shkoja në varrin e nënës dhe motrës sime që t’i takoja dhe të lutesha për ato. Kisha mall dhe emocione të mëdha. Më në fundi qeveria shqiptare e pranoi kërkesën time. Më pritën mirë. Madje, atje u bë edhe një pritje me intelektualët shqiptarë, ku u shfaq dhe një film që kishte bërë për misionin tonë një mikja jonë kineaste kanadeze. Qëndrova disa ditë dhe së pari shkova në varrin e Dranes dhe të Ages. Në shtëpinë e tyre të dikurshme, gjeta veç radion “Siemens” të Ages dhe një mulli kafeje. Pak kohë më vonë më sollën edhe një fotografi të nënë, Drandes, ku mbrapa kishte shkruar: “Gonxhe, të puth nënlokja!”. Ajo fotografi ma çau zemrën dhe thashë se do më pushonte… I kërkova qeverisë shqiptare hapjen e misioneve tona në Shqipëri si dhe hapjen e Katedrales Katolike në Tiranë. Dhe ata pranuan. Edhe Shqipëria po shkonte drejt lirisë. Kur zbrita në Romë, u telefonova superiorëve në Selinë e Shenjtë dhe u thashë: “Dërgoni sa më shpejt priftërinjtë në Tiranë. Bisedova me autoritetet shqiptare”.
Shqipëria më dha pasaportën e shtetit të saj. U gëzova dhe u thashë: “E pranoj me kënaqësi, sepse është pasaporta e vendit tim; atje kam nënën dhe motrën, atje kam miq të njohur, atje shumë shpejt do të hapim misionin tonë dhe unë do të jem vetë aty”.
Po, kështu i kisha thënë një ditë edhe një gazetari të huaj kur më kishte pyetur: “Me gjak jam shqiptare, me shtetësi jam indiane, me besim unë jam një murgeshë katolike. Por, sipas profesionit tim, unë i përkas botës. Për nga zemra i përkas plotësisht zemrës së Jezusë”!
Viti 1991 ishte një vit i keq për mua, një vit i vështirë. Një pneumoni e tmerrshme bëri që të shtrohesha në spital në Meksikë, ku kisha shkuar për misionet tona të bamirësisë. Përreth kisha ngado motrat e mia, mjekët që përkujdeseshin, kisha Zotin që më ishte pranë dhe më lehtësonte dhembjet. Nuk mund të vazhdoja më të kryesoja misionin tonë, duhej që këtë ta vazhdonin motrat e mia të dashura. Zemra po më linte e po kështu dhe një malarie që më preku më bënë të vuaja shumë, por Ati ynë i Shenjtë i lehtësonte dhembjet e mia.
– Ti u lodhe shumë Nënë dhe forcat po të linin. Shumë trishtim përjetove në këtë jetë, pasi edhe pse ngrite ka shumë misione, luftërat dhe uria e ka pllakosur ende këtë botë. Ç’duhet bërë atëherë? Na thuaj?…
– Kjo është e thjeshtë: të duash tjetrin… Më 1995 përgatita disa karta, ku shkruaja atë udhë të thjeshtë për të shkuar drejt përkushtimit dhe dashurisë për njeriun. Në këto karta që ua jepja njerëzve gjatë takimeve me ata, shkruheshin thjesht pesë radhë:
“Fruti i heshtjes është lutja.
Fruti i lutjes është besimi.
Fruti i besimit është dashuria.
Fruti i dashurisë është shërbimi ndaj njerëzve.
Fruti i shërbimit është Paqja!”
Më 13 mars të vitit 1997, në moshën 87-vjeçare më së fundi u largova nga detyra ime e shenjtë dhe qëndrova si një motër e thjeshtë dhe e dashuruar pas Zotit, me fjalët që kisha shkruar pranë statujës së Virgjëreshës Mari: “Kam uri!”. Lutesha për të, lutesha për jetën e njeriut të thjeshtë dhe të përvuajtur, lutesha:
Jeta është jetë,
Jeta është e bukur, admiroje atë,
Jeta është lumturi, përfito nga ajo,
Jeta është një ëndërr, realizoje atë,
Jeta është një sfidë, përballoje atë,
Jeta është një detyrë, bëje atë,
Jeta është një lojë, luaj me të,
Jeta është e çmuar, kujdesu për atë,
Jeta është pasuri ruaje atë,
Jeta është dashuri, gëzoje atë,
Jeta është një mister, depërto në të,
Jeta është një premtim, mbaje atë,
Jeta është një trishtim, kapërceje atë,
Jeta është një himn, këndoje atë,
Jeta është një luftë, pranoje atë,
Jeta është një tragjedi, lufto me të,
Jeta është një aventurë, guxo me të,
Jeta është lumturi, meritoje atë,
Jeta është jetë, mbroje atë!
FUND
