Kujtimet e një apartamenti diku në rrugën “Bardhyl” ndonjëherë e zgjojnë ende natën. Kilometra larg, dëgjon ende zërat dhe bisedat, që vite më parë kumbonin e u jepnin jetë mureve që ky korrik i gjen të trishta, të zbrazëta.
Nga Fatmira Nikolli/Gsh
Aty në boshin gri ruhen të qeshurat që janë edhe pa qenë, si dikur, kur dhoma e madhe mbushej plot, kur dikush thërriste nga jashtë ballkonit a kur mbrëmja mblidhte familjen rreth televizorit, për të imagjinuar mbase edhe atë çka ‘fshihej’ përtej detit.
Çfarë nuk do jepte të trokiste aty edhe njëherë dhe në anën tjetër të syrit magjik ta priste nëna. Herë-herë, i mungojnë edhe kohët kur vargjet e saja ishin edhe letër edhe melodi. Irma Kurti ndjen një nostalgji të jashtëzakonshme, që i shndërron ditën në drithërimë. Zgjohet me një këngë me vargjet e saja dhe e mban në buzë tërë kohën. “Harroj ku jam, dua të kthehem pas, të mbështetem te një piano e të dëgjoj notat e një kënge që pret fjalët e mia, të ulem në sallë si dikur, e padukshme për të tjerët, por kaq mirë me veten e me shpirtin plot”.
Poete e shkrimtare, autore e 12 librave, e njohur në Shqipëri, Itali e më gjerë, Irma Kurti vjen në “Gazeta Shqiptare” në një bisedë për letërsinë dhe mallet për kohët e lëna pas. Me një karrierë ‘letrash’, që shtrihet në katër dekada dhe sot një emër që jep garanci, në thelb, ajo ka mbetur ende ai fëmija i brishtë, me duart pezull në ajër, gjithnjë në kërkim të dashurive të mëdha, anipse ndër vite është përballur me terrene që i rrëshqisnin nën këmbë, me njerëz që shihnin tek ajo jo poeten, jo femrën, a me të tjerë që paragjykojnë se nuk arrijnë të imagjinojnë jashtë modelit “femër-nënë”.
Ndërsa e përditshmja e saj është ndërtuar në Itali, atdheu veç të tjerash është i kudogjendur në letërsinë e saj. Malli (për atdheun) është i njëjtë, edhe kur e di se pas ka lënë “politikanë pa skrupuj, zyrtarë të korruptuar dhe të pasjellshëm, mosrespekt ndaj gruas, mentalitet të mbyllur e gjëra të vogla banale të së përditshmes si autobusët e mbushur përplot, zvarritja e tyre nëpër rrugë, tymi i cigareve në lokale, thirrjet e bisedat me zë të lartë, etj.”.
-Sapo keni botuar librat “Nuk është ky deti” dhe “Lajmet vijnë edhe këtu”, poezi dhe tregime, që sjellin trishtimin, nostalgjinë, kujtimet e largëta e mungesën e njerëzve të dashur. Sa peshojnë këto tema tek ju?
Këto tema janë lejtmotiv i krijimtarisë sime, ato trokasin tek unë në mënyrë të vazhdueshme. Kam shkruar me dhjetëra poezi për prindërit, për apartamentin tim bosh, për nostalgjinë për vendlindjen. Kur shkruaj i bindem zërit të shpirtit e ndjesive që ai më përcjell.
-Vazhdoni të ndjeheni mirë tek poezia, apo po fitoni më shumë dëshirë për prozën?
Kur fillova të shkruaj poezi isha ende fëmijë, pra ne jemi rritur me njëra-tjetrën. Nga dymbëdhjetë librat e mi, shtatë janë me poezi, ndërkohë kam dy vëllime të reja poetike të pabotuara. Ndihem shumë pranë poezisë. Poezia di të zbulojë atë çfarë mbaj brenda vetes, ndaj me të unë jam e pathyeshme. Kur shkruaj në prozë më duket shpesh sikur ndodhem në mes të një pylli të thellë, ku e kam të vështirë të gjej daljen dhe provoj frikë si një fëmijë i rrethuar nga të panjohura dhe enigma.
-Si është pritur romani juaj “Njeriu që fliste me pemët”? Do të pasohet nga të tjerë?
Ky roman, që pres të botohet dhe në gjuhën italiane është pritur shumë mirë nga lexuesi. E kam promovuar në disa qytete në Itali pranë komunitetit shqiptar dhe interesi për të si dhe opinionet kanë qenë tejet pozitive. Deri tani kam shkruar në prozë atëherë kur jam ndeshur me dhimbje të mëdha në udhën time, kur jam gjendur në mes të boshllëkut, vuajtjes, pyetjeve që s’gjejnë kurrë përgjigje. Atëherë, kam harruar pasiguritë dhe kam nisur të shkruaj. Libri im i parë autobiografik: “Midis dy brigjeve” e gjeti menjëherë udhën te lexuesi. Në të ardhmen dua të shkruaj një libër, që do të më ndihmojë të kapërcej plotësisht veten dhe historitë e mia personale. Për momentin, dhjetëra poezi më presin për t’u redaktuar dhe mendoj t’u dedikohem atyre.
-Në poezinë “Nuk shitet kjo shtëpi” ju hidhni në letër kujtimet e së kaluarës nga të cilat nuk doni të largoheni…
Kjo është një nga poezitë që e kam për zemër dhe që është pëlqyer, pjesë e përmbledhjes poetike: “Nën bluzën time”. Apartamenti im i vogël në rrugën “Bardhyl” shpesh merr përmasa të papara, më tërheq si magnet, më mungon aq sa dhe në mes të natës më nxjerr gjumin. Në të nuk banon askush, por ai është i mbushur me kujtime, me zëra, me bisedat që ne lamë përpara se të shkonim në Itali. Janë pikërisht këto që e bëjnë tërheqës e të magjishëm. Siç shkruhet në poezi: Kujtimet i japin një vlerë që s’llogaritet/e bëjnë shumë të shtrenjtë, jo si çmim/po për shpirtin, zemrën, ndjesitë e mia./Nuk shitet, as mund të blihet kjo shtëpi…”
-A ju dhemb koha që ikën, që e ke brenda vetes, bartur në kujtime pa mundur ta prekësh?
Nuk më dhemb e tanishmja, por më shkaktojnë pendim e keqardhje, vuajtje e zemërim plot vite të rinisë sime të pajetuara, të asfiksuara në ajrin e ndotur plot skorje e thashetheme të qytetit të Elbasanit, ku kalova një pjesë të fëmijërisë e rinisë sime.
– A ju tremb vdekja? Ç’është ajo për një poete? Kam parasysh edhe një nga poezitë tuaja që titullohet: “Kur t’ju them lamtumirë”…
Vdekje për mua nuk janë sytë që mbyllen dhe një zemër që s’rreh, por është pamundësia për të shkruar, për të hedhur në letër të bukurën, gëzimin e vuajtjen, për të ndarë ndjesitë dhe emocionet e shpirtit me njerëzit. Më tremb vdekja e parakohshme, ajo që në mënyrë arbitrare mund të më ndante nga dashuritë e mëdha, duke përfshirë dhe pasionin për të shkruar.
-Në një media italiane, ju citoni George Bernard Shaw: “Disa njerëz i shohin gjërat ashtu siç janë dhe thonë: ‘Pse?’. Unë i ëndërroj gjërat ashtu siç nuk kanë qenë kurrë dhe them: ‘Pse jo?’. Kur e mendoni këtë tani, për çfarë do të thoshit: ‘Pse jo?’.
Më pëlqen kjo frazë, sepse përputhet me mënyrën se si e shikoj unë botën: shumë shpesh nën vellon e ëndrrave, ato ta mbushin jetën me sfida dhe i japin asaj ngjyra të larmishme. Çdokush nga ne ka ëndrra; ka nga ato që duken të afërta, mjafton të zgjasësh gishtërinjtë, ka të tjera që duken të largëta e hera-herës të paarritshme, por megjithatë na nxisin të ecim drejt tyre e të luftojmë për t’i realizuar. Unë ëndrrat i kam të shenjta, i ruaj me fanatizëm si një thesar brenda vetes.
-”Politikanë pa skrupuj, zyrtarë të korruptuar dhe të pasjellshëm, mosrespekt ndaj gruas, mentaliteti i mbyllur e gjëra të vogla banale të së përditshmes si autobusët e mbushur përplot, zvarritja e tyre nëpër rrugë, tymi i cigareve në lokale, thirrjet e bisedat me zë të lartë, etj.”. A e gjeni ende këtë Shqipëri kur riktheheni?
Për fat të keq po. Sa herë që kthehem, përveç kënaqësisë që ndjej kur çmallem me shtëpinë, me të afërm e miq, ndjej se si më lodh, më trishton, më plak realiteti shqiptar. Eci nëpër rrugë dhe rrethohem nga vajza të reja që duket sikur parakalojnë në sfilata mode, nuk më pëlqen shtirja dhe superficialiteti, baret e përmbytura me njerëz, ku koha s’ka asnjë vlerë. Mërzitem kur ndeshem akoma me mentalitetin konservator e injorant, që nuk arrin të më imagjinojë jashtë modelit “femërnënë”, që nuk mundet të më shohë si një grua që kam zgjedhur vetë, pa asnjë dyzim e pendim t’i dedikohem tërësisht të shkruarit. E pikërisht në ato çaste provoj padurim për t’iu kthyer së përditshmes në Itali, ku jam vetja ime, e lirë dhe e paparagjykuar.
-Në vitin 2013 keni fituar çmimin ndërkombëtar “Universum Donna” për letërsinë dhe emërtimin “Ambasadore e Paqes” nga Universum Academy dhe Universiteti i Paqes në Lugano, Zvicër. Çfarë ju dha ky çmim dhe a kalon gjuha e paqes nga lëmimi i poezisë?
Kënaqësi dhe krenari si e para shqiptare që nderohet me një titull të tillë. Inkurajim dhe përgjegjësi për hapat që hedh. Poezia është një mesazh dashurie e paqeje, ajo ka një forcë të jashtëzakonshme të përkëdhelë shpirtrat, të zgjojë dashuri e njëkohësisht të ndërgjegjësojë çdokënd për aspektet e deformuara të realitetit njerëzor. Këtë përpiqet të bëjë dhe poezia ime.
-Keni bashkëpunuar për një kohë të gjatë me Ermira Babaliun, duke shkruar tekstet e këngëve të saj, por jo vetëm, edhe me këngëtarë të tjerë të njohur si Frederik Ndoci, Kozma Dushi, Luan Zhegu apo Manjola Nallbani. Si e përjetoni këtë, tekstet tuaja që këndohen përveçse lexohen?
Jam e kënaqur dhe e lumtur, sepse kjo më afron me pasionin tim të dikurshëm për të kënduar. Kënga është një gjini e dashur dhe popullore, e tillë mbetet dhe për mua; shumë e identifikojnë emrin tim si autore e teksteve të këngëve më parë se si autore librash.
-A ju mungon kjo kohë, kur ishit në letër dhe në melodi?
Më mungon shumë. Shpesh ndjej një nostalgji të jashtëzakonshme, që ma shndërron ditën në drithërimë. Zgjohem me një këngë me vargjet e mia dhe e mbaj në buzë tërë kohën. Harroj ku jam, dua të kthehem pas, të mbështetem tek një piano e të dëgjoj notat e një kënge që pret fjalët e mia, të ulem në sallë si dikur, e padukshme për të tjerët, por kaq mirë me veten e me shpirtin plot.
Jeni autore e shumë librave në gjuhën italiane. Gjithashtu dy libra tuaj janë botuar dhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Si ka qenë udhëtimi juaj drejt një emri, që është gjithnjë e më i njohur në Itali e jo vetëm?
Një udhëtim prej gati katër dekadash, fillimisht një ecje me hapa të vegjël e të pasigurt mbi një terren që më rrëshqiste nën këmbë. Një udhëtim ku shpesh jam ndeshur me dyer të mbyllura, me njerëz të paskrupuj që nuk shikonin tek unë poeten, por femrën. Për të arritur deri këtu, në këtë pjesë rrugëtimi që më ka dhënë e më jep kënaqësi shpirtërore, që më lidh me shumë lexues, më bën të kthej kokën pas e të shikoj si në një film veten, përdore me prindërit, ata që më inkurajuan, që zgjuan tek unë dhe përkrahën talentin e përgjumur për të shkruar. Në thelb, unë kam mbetur ende ai fëmija i brishtë, me duart pezull në ajër, gjithnjë në kërkim të dashurive të mëdha.
-Si i kujtoni tani, pas kaq vitesh, çmimet e marra më 1980, apo 1989, nga revista “Pionieri” dhe nga “Radio Tirana”?
Isha ende e vogël kur mora çmimin e parë në 1980 në konkursin kombëtar me rastin e 35-vjetorit të revistës “Pionieri”. Kujtoj si i prisja me padurim të shtunat letrare artistike për fëmijë, si e përqafoja e gëzuar radion “Mimoza”, që bënte më shumë zhurmë se sa lëshonte tinguj sa herë që në të më lexoheshin poezitë. Dhe provoj mall e emocion.
-Çfarë ju mungon nga Tirana, nga Shqipëria?
Më mungon ajo kohë kur kishim shumë pak, por zemrën e kishim të mbushur me dashuri, kur nuk kishte xhelozi e inate, mllefe e urrejtje midis njerëzve. Më mungojnë ato çaste kur i kapërceja shkallët me nxitim dy e nga dy nga padurimi për të trokiturnështëpinëtime, ai moment magjik kur derën ma hapte nëna. Ç’nuk do të jepja të ktheja pas vetëm një pasdite të tillë, të hyja në përqafimin e sime mëje dhe të mos shkëputesha kurrë, të bisedoja pafund me tim atë për letërsinë dhe të flisnim së bashku për lindjen e një poezie si për ardhjen e një dite të re plot me diell.
