Nga Mexhit Prenci
Kryeherës theksoj se janë të thjeshta, të sinqerita dhe dhe realiste poezitë e shkurta të dashurisë të Albana Mëlyshi Lifschin. Thjeshtësia është element i rëndësishëm i poezisë së saj, vjen natyrshëm dhe sfidon rriskun e rënies në thjeshtëzim apo natyralizëm.
II
Tek poezitë e saj nuk shquaj as figuracion poetik të mbingarkuar e hermetik, as kërkim të sforcuar për të thënë poetikisht një mendim, ide apo shprehur emocion. Frymëzimin e gjen në ngjarjet reale të jetës, sidomos të përvojave persoanle po edhe të tjerëve. E orientuar kah bota e brendshme shpirtërore, shpreh poetikisht gjendjet emocionale në gëzime, hidhërime, ndarje, tradhëti, zhgënjime e pendime ku artistikja, estetikja, racionalja dhe emocionalja janë relativisht të integruara natyrshëm në tekstin poetik, nga ku burojnë idetë e mesazhet.
III
Lifschin është e veçantë në kultivimin e poezisë së shkurtër me pak vargje, – formësuar në mënyrë të tillë që shprehin kuintesencën e semantikës së poezisë, në një apo dy vargjet e fundit, prej te cilave lexuesi merr kënaqësi estetike.
Ja, njera prej tyre, citoj:
“Një gjethe e varuar nga vjeshta kishte mbetur, / e vetme në trupin e dimrit të lagësht e të bardhë. / Sot kallkan u këput e ra mbi pezulin e dritares sime. / Ndoshta kështu do të kisha rënë edhe unë at’herë / e mbetur pezull mes jetës dhe vdekjes, / sikur të mos më kishe mbajtur ti, Dashuria ime!
IV
Poezitë e librit “Dje preva flokët” kanë në fokus dashurinë, po asnjera nuk ngjet me tjetrën. Kjo ndodh sepse përvoja personale por edhe të tjerëve ofrojnë situata të ndryshme, ngjarje e momente të larmishme nga bota reale të cilat autorja i ka përceptuar dhe përjetuar. Vetë. Frymëzmi nga ky realitet mundëson krijimin dhe formësimin realitetin artistik më të lartë se jeta sipas motiveve, situatuatave, ngjarjeve, që shpalosin dukuri të tilla si: drama e ndarjes, tradhëtisë, zhgënjimit apo moskuptimit, mashtrimit, sedrës së sëmurë e të tjera e të tjera.
V
Përgjithësisht poezitë e Lifschin, janë rrëfime poetike të freskëta, origjinale dhe inteligjente, ku poetesha është unike, – vertëvetja, si në shestimin e strukturimin ashtu edhe në shprehjen elegante të semantikës së poezive. Citoj:
“Ajo buqetë lulesh / N’ora pesë të mëngjesit, / mirësinë time duke lëvduar.,/ më tregoi pa dashje / se atë natë / Ah!… pikërisht atë natë, i dashur, / më kishe tradhëtuar!”.
***
Vini re dy vargjet e fundit: një “Ah!…” që zien përbrenda, fjalën “i dashur” dhe togfjalëshin “Më kishe tradhëtuar!”, të cilat me elegancë dhe ironi ia thotë të dashurit tradhëtar, duke e lënë lexuesin ta formulojë vetë mesahzin. Kjo qasje poetike është sfiduese e atyre poezive të rëndomt apo agresive ndaj kësaj dukurie.
VI
Nga poezitë më me vlera të librit “Dje preva flokët” të cilat janë shumicë, do të veçoja disa prej tyre që janë më të realizuara: “Dielli u fsheh pas një reje…”.“Dje preva flokët?”, “Xhaketa e dashurisë”, “Nënoke”, “Puthja”, “Kjo poezi për…”. “Pse erdhe kaq vonë”, “Dashuria e gruas”, “ekuilibër”, , “Pse të dua ty”, “Nuk do t’i thuash gjë nënës?”, ose “Syri qortues i Hënës?”, “Shinat”, etj.
VII
Të vlerta janë edhe idetë, mendimet dhe mesazhet e shumta të poezive. Ato janë të freskëta, origjinale, njerëzore, sociale; po edhe universale e me ide filozofike mishëruar artistikisht. Janë ide e mesazhe për liri të idividit, emancipim shoqëror, sfiduese ndaj ideve të vjetëruara, regresive, apo të mentalitetit patriarkal.
VIII
Qartësia e poeteshës përse shkruan, për kë shkruan dhe çfarë do t’i thotë lexuesit, – pyetje brenda vetes, që janë bërë pjesë e ndërgjegjes së saj poetike, ka bërë që ideja të jetë element substancial në procesin krijues, menaxhere në formësimin e poezisë dhe mjeteve figurative, në shprehjen e domethënies. së poezisë. Ajo që do t’u thotë lexuesve vjen si një e rjedhë e pritur dhe lexuesi merr kënaqësi estetike sipas përceptimit, shijeve dhe nivelit të leximit.
Ja, njëra prej tyre:
“Pse erdhe kaq vonë tek unë, / kur gruri u korr / e në fushën e përvëluar / mbeti vetëm kashta? Pse erdhe kaq vonë tek unë / kur edhe dera e fundit / u mbyll / dhe dimri të la përjashta…?”
IX
Krahas poezive më të bukura qëndron edhe poema “Syri qortues i hënës” (kushtuar nënës që s’u martua me një burrë të dytë) Sipas meje kjo është një poemë me subject, shkruar bukur. Mund ta lexosh disa herë dhe të marrësh të njejtat emocione. Po mund edhe të mos marrin kënaqësi konservatorët dhe patrirkalët
X
Mënyra si është konceptuar e formësuar poema është unike. Personazhet lirikë Nënë e Bijë janë të personailizuara, bashkë me ngjarjet reale të mishëruara dhe shprehur poetikisht, nëpërmjet të cilave dalin në pah dy qytetërime të ndryshme. Parë nga ky këndvështrim poema është provokative e në të njejte kohë, thirrje poetike për emancipim e qytetërim.
XI
Do ta mbyll këtë optikë kritike për poezinë e Albana Mëlyshit Lifschin, me disa fragmente nga kjo poemë.
SYRI QORTUES I HËNËS…
I
Sot arrita moshën tëndë dikur, nëna ime….
Të sjell ndërmend të vetme,
veshur në t’errta, mbytur në mendime….
***
Dikush atëhërë më pat thënë:
“Jepi lejë nënës të martohet,
ajo është e re, ti do të largohesh,
e vetme do mbetet. E vetme, si jetohet?!…”
Nëna ime 40 vjeçare të martohej përsëri?!…
***
Ecja rrugës si e damllosur atë mbrëmje,
S’më ndahej as syri qortues i Hënës:
“Vërtet e ke, që s’do t’i thuash gjë nënës?!…”
***
Unë fola me nënën tek shtronte darkën,
si shaka ia thashë, buzëqeshur…
“Ulu të hash”, tha ajo
Dhe fshehu sytë nën qepalla.
Zgjodhi, në kurriz një mal dhimbjesh të mbante,
se sa hallet me një burrë të dytë të ndante.
II
Thonë se fatet ngjajnë e trashëgohen,
Unë nuk di ç”të bëj, por erdhi ajo ditë,
që, jo nëna, por unë,
të martohem për herë të dytë.
Ndodhi larg nga vendi im, – në Amerikë.
Vjehrra,, “E dashur” – më tha që në fillim.
***
Im bir 20 plot, djalë e vëlla,
dorën ma vë në sup,
faqesh më fshinë një lot,
ai, më pat thënë:
“E di, o ma, që më do shumë,
por merak, mos kij për mua!
Martohu, o ma, martohu,
unë të lumtur të dua!”.
III
Dielli loz me perden e mëndafsht,
Mëngjesi ka ardhur, unë ende fle.
Më zgjon telefoni i vjehrrës- nënë:
“Honey, do shkojmë për një rast nesër,
duhet të veshësh një fustan të ri,
Unë ngjyrë rozë do ta bëj timin,
ti, mos e do, ngjyrë flori?
***
Ky zë i qeshur më drithëron,
Më kthen në të largëtat kujtime:
Nëna zakonin kish ruajtur në zemër
më shumë se dashurinë?!…
Dekoratat e njerëzve për ndershmerinë?..
Se qëndroi e fortë e gjysmë llaf s’i doli?…
Apo një bravo i qoftë se burrë të dytë nuk mori?!…
***
O Zot !…Është dhimbje e madhe Nëna ime!…
Dua të rrëfej, po s’ua rrëfej dot…
Sytë më janë mbytur në lotë…
