Luan Rama
——
«Të thashë se poeti duhet të jetë një “profet”, pra duhet të bëhemi “profetë”… poeti i kërkon të gjitha format e dashurisë, të dhimbjes, të çmëndurisë. Ai i provon në vetvete të gjitha helmet për të ruajtur veçse thelbësoret…” A. Rimbaud.
Nga letra dërguar mikut të tij Paul Demeny, 15 maj, 1871.
Rimbaud, ky gjeni!…
Arthur Rimbaud, (Rembo), u shfaq vonë në botën e poezisë dhe të kulturës shqiptare. Ai erdhi me vargje tronditëse, vezulluese e magjike. Dhe sapo u shfaq, atë e njohën se ky poet vinte nga universi i gjenisë. E përqafuan njëherësh. E kthyen në mit. Në vitet 20’-30’’ të shekullit të kaluar, jo pak liceistë të Liceut francez të Korçës, recitonin në shkollë vargjet e Rimbaud-së. Anija e dehur apo Një stinë në ferr i rrëmbente ata të rinj dhe i çonte larg, në detra të tjerë drite, magjie dhe tallazi. Rimbaud dhe Verlaine vinin bashkë; bashkë me idhullin e tyre Charles Baudelaire dhe poetët e tjerë simbolistë. Sa herë përkthehej Baudelaire, do të përktheheshin dhe poetët e “mallkuar”, Rimbaud e Verlaine; do të flisnin në shqip dhe poetët e rrugës e të jetës boheme, të dhimbjes dhe dramës njerëzore, të ngazëllimit dhe shpresës. Poetët e humbjes së madhe. Të gjithë donin ta dëgjonin sërrish këngën e tyre, që dhe ata të përvijonin në botra të tjerë, në një tjetër jetë, atë të pavdekësisë. Dhe jo pak ishin ata që donin t’u përngjanin.
Migjeni, me «vargjet e lira» dhe forcën e vargut të tij, ishte një lloj Rimbaud shqiptar. Në një tjetër ndjesi, me mistiken dhe imazhin poetik. Në një tjetër rrafsh dhe Lasgushi kishte diçka nga vargu i poetit të madh. A nuk shkruante ai «Se s’dashuroja as unë as ti, por dashuronte dashuria/ një dashuri, një fshehtësi, më e fshehtë se fshehtësia/»? Alkimi e Verbit si te Rimbaud? Vargu mistik?… Ngjizmë e shpirtit, e agut me terrin, e plagës dhe dashurisë, e protestës së moskuptimit? E megjithatë, ai që i ngjante vërtetë një Rimbaud-je shqiptar ishte Migjeni, Millosh Gjergj Nikolla, i cili ashtu si Rimbaud, vdiq tepër i ri, larg familjes së tij, në një spital, i vetmuar, i trishtuar, i rrethuar me dashurinë dhe përkujdesjen e një motre si dhe ai; larg me vdekjen e paralajmëruar, nga e cila nuk mund të shpëtonte as ai. Olga e tij ishte si një Vitalie e Rimbaud-së, si ajo vajza e përgjëruar e Ardennes, me fytyrën e paqtë, e cila i qëndroi pranë deri në çastet e fundit; ashtu si Rimbaud, edhe Migjeni u shua në një gjumë të thellë, të pafund, në një dhomë të sanatoriumit të Santa Peliçes. Madje dhe si krijimtari, edhe Migjeni shkroi poezi në pak vite. Edhe ai ishte një yll poetik që u shua shpejt. Pak poezi, por tepër të fuqishme, tronditëse. Si Rimbaud, dhe zemra e tij klithte: “Do ta godas me grusht malin!”… Ashtu si ai, dhe Migjeni nuk e besonte perëndinë, Zotat. Ai ishte i dënuar nga Kisha, pasi në poezinë Blasfemi, djaloshi i ri kishte shkruar: “Shkëlqen shejtnia mbi zhguna dhe mjekra të hoxhallarëve / O sa ëngjuj të bukur përpara derës së ferrit…” Dhe së fundi, ashtu si Migjeni që u dëshpërua thellë me librin e parë të tij Vargjet e Lira, i cili u çenzurua menjëherë, edhe Rimbaud do të vritej në shpirt me një dhimbje të pafund, meqë parnasienët ia kthyen krahët librit të tij të parë Një stinë në ferr, të cilën e çoi në Paris.
Padyshim që Migjeni do jetë frymëzuar nga poezia e Rimbaud-së, e cila atë kohë sapo ishte bërë e njohur në Shqipëri. Letrarët e parë, veçanërisht ata të Liceut Francez të Korçës, tashmë botonin përkthime nga Baudelaire dhe Rimbaud. Studenti i Grenoble-s, Dhimitër Shuteriqi, përkundej atëherë me vargjet e Anijes së Dehur. Migjeni duhet t’i ketë lexuar ato dhe në italisht. Dhe nga vetë vargu i lirë që përdorte, Migjeni i përngjante Rimbaud-së, me dëshirën për tu shkëputur nga tradita poetike dhe për të qënë modern. Modern për një kohë të re, për një njeri të ri. “Duhet të jesh modern!” – shkruante Rimbaud, duhet një shoqëri e re. “Të lindet Njeriu”, – shkruante më vonë Migjeni, “Na të birtë e shekullit të Ri”. I habitshëm gjithashtu ajo përafërsi ndjesish që gjejmë dhe në dorëshkrimin e fundit të Migjenit, të shkruar në 27 korrik të vitit 1938, datë pas së cilës ai nuk do të shkruante më: “Ku janë orët dhe muzat? Shtajzovallet dhe zanat ku janë? S’po flitet ma për vallet e tyre. As për sytë e tyne që të shitojnë ose të bajnë fatbardhë, s’po flitet…”
