E premte, 20 prill 1945, ora 16
Po, ka shpërthyer me të vërtetë lufta në Berlin. Deri dje ishte ende një bubullimë e largët, sot, një gjëmim i vazhdueshëm. Ka shkrehje nga të gjitha anët. Veshët janë të shurdhuar dhe ato kapin veç të shtënat e armëve të rënda. S’ka asnjë mundësi orientimi. Ne po jetojmë rrethuar nga tyta armësh të drejtuara drejt nesh, sa kohë që rrethi po shtrëngohet nga ora në orë.
Vijnë pastaj ca pauza të gjata që kanë brenda një qetësi të pazakonshme. Papritur filloi të duket pranvera. Nga gërmadhat e nxira të lagjes ngrihen grafma arome tulipanësh, të harruara në kopshtet pa zot. Përpara kinemasë, cungu i akacies ka zënë një myshk të gjelbërt. Midis dy ulërima sirenash, njerëzit kanë mundur të gjejnë pak kohë të mihin kopshtin e tyre të vogël familjar, sepse rrotull barakave të Berliner Strasse toka duket që sapo është shkrifur. Vetëm zogjtë nuk i zënë besë muajit të prillit. Trumcakët i rrijnë larg ulluqeve tona.
Ja ku jam përsëri në apartamentin tim tre dhomash nën pullaz. Kjo nuk mund të quhet tamam shtëpia ime. Unë s’kam më shtëpi. Dhoma me mobilje, që ma shkulën nga vendi bombat, as ajo s’mund të quhej shtëpia ime. Po kjo gjë s’më pengon aspak që gjatë këtyre gjashtë muajve që jetoj në të, ta mbush me ajrin tim jetësor. Me librat e mi, me tablotë e mia dhe me qindra objekte të vogla që mbledhim rreth vetes. Ylli i detit i përket verës së fundit, të kaluar paqësisht në ishullin Norderney. Qilimi që Gerta ma solli nga Persia, ora e zgjimit në mëngjes, krejt e karbonizuar. Foto, letra të vjetra, kitara, monedhat e mbledhura nga dymbëdhjetë vende të ndryshme, trikoja e filluar dhe e lënë në mes…Te gjitha këto kujtime, lëvozhga, guacka e të tjera si këto. Këto vjetërsira të dashura, mbledhur në kaq e kaq vite.
Tani që gjithçka u bë pluhur dhe nuk më ka mbetur veç një valixhe me rraqe të vjetra, ndihem lakuriq dhe e lehtë. Ngaqë s’kam më asgjë, gjithçka më përket. Sikurse kjo papafingo, që më është e huaj. Me thënë të drejtën, jo krejtësisht e huaj. Pronari i saj është një kolegu im i vjetër. Ai më ftonte shpesh para se të thirrej nën armë. Ne shkëmbenim gjëra mes nesh sa herë që na jepej mundësia: konservat e tij me mish danez me konjakun tim francez, sapunin tim francez kundrejt çarapeve të holla të Pragës. Pata kohë vetëm sa t’i tregoja mënxyrën time dhe t’i merrja lejen për të ndejtur këtu. Lajmet e fundit që mora prej tij vinin nga Viena. Punonte atje për censurën Wehrmacht. Ku mund të jetë vallë sot? Gjithsesi papafingot nuk janë fort të kërkuara. Veç kësaj çatia pikon, një pjesë e madhe e tjegullave janë thyer apo i ka rrëzuar era.
Këtu nuk arrij dot të rri e qetë, tërë kohën shkoj e vij nga njëra dhomë në tjetrën. Kërkoj e gërmoj gjithë sirtaret e dollapët se mos gjej ndonjë gjë që mund të më duhet. Për të ngrënë, për të pirë apo për të djegur. Fatkeqësisht pothuajse s’gjej asgjë. Zonja Weiers, që bënte pastrimin para ardhjes sime, me siguri e ka bërë këtë punë para meje. Sot gjithçka është e të gjithëve. Nuk jemi të lidhur më si më parë me objektet dhe nuk bëhet më luftë për të ditur se kush i përket kujt.
Gjeta një letër që kishte ngecur në anët e një sirtari. Ajo i drejtohej pronarit të shtëpisë. Më erdhi turp ta lexoja, por e lexova megjithatë. Ishte një letër dashurie që e lashë të ikte bashkë me ujin e banjës (kemi ende ujë shumicën e kohës). Zemër, dhimbje, pasion, shpërthime ndjenjash. Sa të huaja më janë bërë të gjitha këto fjalë, sikur të vinin nga larg. Sigurisht, një jetë me dashuri të rafinuar, cilësore, parafytyron vakte të rregullta ushqimi, por dhe në sasi të mjaftueshme. Në çastin që po shkruaj, qendra ime e gravitetit është barku. Të gjitha mendimet, të gjitha ndjenjat, dëshirat apo shpresat, kalojnë së pari nga stomaku.
Kaluan dy orë. Gazi po digjet me ca flakëza të vogla, në agoni. Tenxherja e patateve (nga ato që përdorin për të bërë raki) është vënë aty qysh prej orësh. Është patatja më e keqe që gjendet në vend: ajo thërrmohet menjëherë në qull dhe ka një shije kartoni. Hëngra njërën gjysmë të zier. Këtë mëngjes qysh herët ia nisa të merrem me mbushjen e stomakut. Shkova tek Bol-i për të marrë qumësht, duke i dhënë asaj biletat e racionuara blu të çelët, të cilat m’i dërgoi Gerti për Krishtlindje. Isha në kohën e duhur. Për të mbushur enën me qumësht, shitëses iu desh të anonte bidonin. Ajo më tha se së shpejti nuk do të kishte më qumësht në Berlin. Gjë që do të thoshte vdekje për fëmijët e vegjël.
Sapo dola në rrugë, i hurba ca gllënjka. Në shtëpi e mbusha stomakun me një llapa bollguri, sipër së cilës hodha ca kore buke të thata. Teorikisht jam e ngopur, siç nuk kam qenë prej një kohe të gjatë. Në praktikë, jam e sfilitur nga një uri ujku. Fakti që hëngra më dha edhe më shumë uri nga ç’kisha më parë. Me siguri duhet të ketë një shpjegim shkencor për këtë. Për shembull, që ushqimi nxit sekrecionet gastrike dhe cuks lëngjet tretëse. Dhe kur ato vihen në veprim, rezerva e vogël shterohet shpejt. Atëherë lëngjet nisin të hungërojnë.
Duke gjurmuar në koleksionin e paktë të librave të të zotit të shtëpisë (prej andej nxora edhe fletoren e panisur, mbi të cilën po shkruaj tani), hapa një roman. Historia zhvillohet në qarqet e aristokracisë angleze. Në të gjeta fraza si punë e kësaj: “Ai hodhi një shikim të shpejtë në pjatën ku ajo s’kishte prekur asgjë, u ngrit dhe iku…”. Kisha kapërcyer ndërkaq dhjetë rreshta më tutje por nuk e ndaloja dot veten t’i rikthehesha kësaj fraze, që më tërhiqte mu si një dashnor. E lexova më shumë se dymbëdhjetë herë dhe e kapa veten duke e kruar letrën me thua, si të doja të nxirrja nga libri të famshmen pjatë të paprekur (e cila ishte përshkruar me hollësi pak më parë). Eshtë, megjithatë, çmenduri një gjë e tillë. Fillimi i një lloj deliri të urisë? Mëkat që s’mund të mësoj ca më tepër për këto gjëra në romanin Uria të Hamsun-it. Edhe sikur të mos më ishte bombarduar shtëpia, unë s’do ta kisha më këtë libër. Atë ma vodhën dy vjet më parë në metro. E kisha në çantën e ushqimeve, të mbuluar me një mbajtëse libri. Pa dyshim, hajni e ka marrë për ndonjë qese ku ruaja triskat me racionet e ushqimeve. I shkreti! Kushedi se sa do të jetë zhgënjyer. Ja një ngjarje që nuk do ta mërziste aspak Hamsun-in vetë.
Këtë mëngjes tek furra e bukës thashethemet vlonin: “Kur ata të vijnë, do marrin gjithë ç’ka për të ngrënë nëpër shtëpitë tona. Neve s’kanë për të na dhënë asgjë. Ata kanë vendosur që gjermanët të ngordhin urie brenda tetë javëve. Në Silezi njerëzit janë duke shkuar ndërkaq pyjeve për të nxjerrë nga toka rrënjë pemësh. Fëmijët po vdesin. Pleqtë po hanë bar si kafshët”.
