Dorian Koçi
Pjesa më e madhe e autorëve të Rilindjes Kombëtare dhe atyre të Pavarësisë u formua në Janinë, në gjimnazin “Zosimea” ku bëmat dhe aktiviteti i Pashait Tepelenas ishin ende të freskëta në memorien e njerëzve. Në të njëjtën kohë ata ishin përfaqësues edhe të familjeve të pasura feudale si Ismail Qemali, që e kishin ndier në lëkurë pushtetin centralizues të Ali Pashës. Përqendrimi i pushtetit në një dorë të vetme nuk ka shkaktuar viktima të shumta vetëm në Shqipëri dhe në Pashallëkun e Janinës, por gjithandej nëpër Europë sa herë ky proces ka hyrë në spiralet e veta të fuqizimit të pushtetit dhe ambicieve për të krijuar etnitete shtetërore të fuqishme. Këtë kontekst politik të elitës shqiptare përcjellin dhe vargjet e Ali Asllanit kur ai e quan satrap e zabit. Deri më tash shpesh herë është marrë si i vërtetë pohimet e origjinës së familjes së tij nga një dervish i ardhur nga Konja dhe i vendosur në Tepelenë. Por në fakt një dokument origjinal i parisë së Gjirokastrës, dërguar kryeqytetit të Habsburgëve, Vjenës del qartë origjina shqiptare e Ali Pashë Tepelenës. Një aspekt tjetër i rëndësishëm është trajtimi i deri më sotëm si një pasha oriental, të egër, mizor që fillon karrierën e vet si një hajdut i thjeshtë në malet e Epirit për të përfunduar nëpërmjet vrasjeve, përdhunimeve dhe dredhive si zot i vërtetë i tij. Po kështu ai është vështruar nën dritën e historive me ngjyrime orientaliste të haremeve të tij, dashurive, historisë së Frosinës që paraqesin si një figurë të degjeneruar dhe epshore që s’ndalet para asnjë gjëje për të arritur qëllimet e veta. Mirëpo realitet historike flasin ndryshe. Ali Pasha ishte përfaqësues i një prej familjeve më fisnike toske dhe të parët e tij kishin qenë pashallarë, administrues të Pashallëkut të Delvinës dhe në këtë mënyrë ai trashëgonte jo vetëm një linjë fisnikërie, por edhe trashëgimi administrative të admirueshme për kohën. Gjithësesi në vargjet e Ali Asllanit ndihet simpatia e tij për këtë hero të historisë së shqiptarëve pasi ai shkruan Në e ultë historia,/di ta ngrerë Shqipëria,duke vendosur një balancë midis arsyetimeve të influencuara nga reagimi i parisë feudale shqiptare ndaj regjimit centralizues të tij dhe efekteve të mëvonshme pozitive të qeverisjes dhe rebelimit të Ali pashë Tepelenës në mendimin shqiptar.
Ali Pashë Tepelena
Nga satrapët më satrap
nga dervishët më dervish,
ky zabit, ky dreqo-lab,
pa kalem e pa qitap,
paskish lindur me këmish!
Po satrapin, unë ju lus,
mos ta marrim për qortim,
ai ish një kryetrim,
një rrufe, një vetëtim,
që i tha sulltanit: sus!
Një rrufe…
Po rrufeja, vini re,
i ka rrënjët në një re!
si dhe truri, tungjatjeta,
me gjith’ dritëzat e veta,
i ka rrënjët në kaptinë!
po sa larg dhe sa lart
shkon e ndrin dhe vetëtin!
Dhe Ali Pasha kajmeni
nip stërnipi i një dere,
soj dervishi, soj sejmeni,
i ushqyer me mëna ferre!
me guzimin mrekulli
u bë kryefermanlli
dhe nga truali i tij i ngusht’
i lëshoi një goxha grusht
perandorve osmanlli!
Dhe arriti sa pothuaj,
në tryezë të çezarve
ku vlon hymni ngadhnjimtarve,
hymn’ i tija s’mbet i huaj!
Le t’i ngrem’, pra një dolli!
fam’ e tija është e madhe,
vler’ e tija më e madhe!
Në e ultë historia,
di ta ngrerë Shqipëria,
sepse trimin, nuk e nuk,
trimi trimin nuk e zhduk!
