Nga Luan Rama
Ti sapo kishe shkuar në atë prag ditëlindjesh, ashtu symbyllur, dhe s’di pse një çast mendova për romanin që kisha lexuar vite më parë të shkrimtares franceze Margarite Duras «Moderato cantabile». E çuditërisht ky titull me risolli përsëri fytyrën tënde të ëmbël, edhe pse për mua tashmë ti ishe një «andante cantabile», një e kënduar në vazhdim, një «andante» gjer në fund të jetës tënde, përmes këngës. Të kujtohet kur të kisha pyetur një ditë të më shpjegoje thelbin e termit “cantabile”? Dhe ti ma shpjegove duke kënduar, dhe pastaj shtove: “Eshtë një e kënduar në vijueshmëri…”
Po, kështu ndodhte dhe me fundin e jetës tënde. Ishte gjithnjë një «cantabile»…
Ne u njohëm pothuaj para dy dekadash, atëherë kur Inva Mula këndonte në «Opera Bastille» për çmimin «Plaçido Domingo», kur ajo sapo hidhte hapat a para në skenën pariziane. Ulur në një kafene në «Place de la Bastille», atë ditë të 4 majit 1993, unë të pyesja për gëzimin tënd lidhur me çmimin e Invës si dhe udhën tënde në botën e kantos. Më pas, në çdo ardhje tënden në Paris, në Avenue d’Italie, në Rue Traversière apo në Boulevard Suchet, ne do të takoheshim gjithnjë në strehëzën e ëmbël të mikes sonë të shtrenjtë dhe bijës tënde, Inva. Kujtimet tona janë të shumta, por ato të dy viteve të fundit, në Paris, janë kujtime që dhëmbin dhe djegin, pasi janë kujtime të atij udhëtimi të fundit e të vështirë, të atij tuneli të gjatë, është ecja tënde e dhimbshme, ku drita e shpresës humbiste ngadalë, por kur shpesh, edhe pse humbiste një çast, ti e thërrisje atë përmes këngës. Dhe drita e shpresës rivinte dhe ti ecje gjithnjë për të përshkuar edhe atë copë udhë të atij tuneli të gjatë.
Të kujtohet? Sapo kishte hyrë shkurti i vitit 2010. Kësaj rradhe, kishe ardhur me urgjencë në Paris dhe ti dyshoje për diçka të rëndë. Ç’po ndodhte me jetën tënde? Vallë po trokiste fundi? E lodhur, e pafuqishme, ti kishte ardhur për tu diagnostikuar dhe njëherë për atë çka po ndodhte në trupin tënd. E megjithatë, vizitë pas vizite, ti gjithnjë thuaj e harroje vetveten dhe rrëmbeheshe nga jeta, nga njerëzit që të rrethonin, dhe herë pas here ti këndoje…
Vizita tënde e parë ishte në një klinikë pariziane që mbante emrin e “Jean d’Arc”, heroinës franceze. Ishim me Invën. Do të kaloje një seri diagnostikimesh por ti nuk do ta hqije buzëqeshjen nga fytyra. Mbaj mend që aty pranë krevatit, të kishin vendosur ca pantofla të bukura e të çuditshme, dhe duke i parë ato, ti the: ”Tani jam gati për shfaqjen e Rigoleto-s”. Gjithnjë, në çdo hap, edhe kur ti do të shkoje në spital, po ai humor, po ajo dashuri. Shumë herë kam patur rastin të shoqëroj, veçanërisht për kimio-terapitë, por ti gjithnjë do t’i kaloje ato ditë të rënda jo me dhimbje, por në një atmosferë jete, shprese, duke kujtuar histori të gëzuara dhe duke kënduar fragmente operash të ndryshme. Një ditë, kur po ngjisnim ashensorin e spitalit, duke pritur të zbriste, në momentin që ashensori ndaloi, ti këndove: ”Hapeni portën!”… dhe pastaj duke ndryshuar zërin, vazhdove: “Po vij, po vij!…
Brënda në ashensor ishte një infermiere dhe një pacient metis. Kur infermierja të dëgjoi, unë iu drejtova: “E veçantë apo jo… të vish në punë dhe ta fillosh atë me këngë, si në teatër!”…
– “Ah, sigurisht!” – tha duke qeshur vajza, e cila të vështroi sërrish me habi, ty që këndoje me zë të ulët çastin kur në skenë, sipas operas, “shërbëtorja i hapte portën Almavivas”.
Një tjetër ditë, po në spital, një infermier afrikan të shtynte në karrocë për të bërë një skaner, duke kapërcyer oborrin e madh. Bënte ftohtë, piklonte shi dhe ne të hodhëm sipër një batanije. Sapo hymë në ashensor, tek po flisja me afrikanin, ti më the: “Paska zë të bukur!” Infermieri e kuptoi që po flisje për të, meqë dhe ti po i buzëqeshje, dhe unë iu përgjigja: “Thotë se keni zë të bukur”.
– “Ashtu më kanë thënë dhe të tjerë!” – u përgjigj duke qeshur infermieri, por ndërkohë ti fillove të këndosh në këtë atmosferë të gëzuar.
– “Çfarë pjese është?” – pyeti kureshtar infermieri, i cili kishte një zë baritoni.
– “Rigoletto”, – u përgjigje menjëherë ti, meqë e kuptoje frëngjishten.
Ishte shpirti yt që shikonte botën në anën e gëzimit dhe jo të trishtit. Ashtu siç kishte ndodhur një tjetër ditë në një taksi, kur duke folur rusisht, taksisti që e kuptonte këtë gjuhë më së fundi, të tha: “Skolko ljet tebja? – (“Sa vjeç jeni”?) – “Ne dazhdoshca!” (“Mos u bëj merak se ka kohë…”), përgjigje që padyshim e bëri të mendohej….
Në çdo kimio-terapi, kur ti duhej të kaloje ditën në spital, të qëndroje me ty ishte diçka e gëzueshme, jo e dhimbshme, pasi ti e largoje gjithnjë “rroben” e të sëmurit dhe kaloje në “skenë”, duke preferuar të jetoje në imagjinatë me skenën, operan, kujtimet e një jete të gjatë operistike. Jetoje me personazhe që kishte përjetuar dhe mishëruar, me ato heroina shpesh dramatike e tragjike. Dhe kështu, vetvetiu, ti nisje të këndoje. Ishte e rrallë, ndoshta e pamundur, që një i sëmurë rëndë të këndonte në dhomat e një spitali. Vallë kur kishte ndodhur?(Voach)
